Tropikal Siklon Benzeri Akdeniz Siklonu- Medicane nedir, ne değildir ?

Medicane yıl boyu oluşabilen daha çok eylül ve ocak arasında görülen tropikal ve sub-tropikal özellikler gösteren Akdeniz siklonudur. Bunlar eskiden beri görülen ve Akdeniz ülkelerinde asla yeni sayılamayacak siklonlardır. Bugünlerde sosyal medyada, çeşitli medya kaynaklarında hatta Meteoroloji Genel Müdürlüğü’nün resmi internet adresinde “tropikal siklon” olarak yanlış tanımlanan siklon aslında Medicane’dir. Medicane bir tropikal siklon değil, tropikal siklon benzeri bir Akdeniz siklonudurMedicane siklonları, tıpkı tropikal fırtınalar gibi çok kuvvetli rüzgarlar ve geçtikleri yerde ve çok şiddetli yağışlar yapar. Siklon çekirdekleri tropikal fırtına ve kasırgalar gibi ılık/sıcaktır. Dolayısıyla geçtikleri yerde sıcaklık kuvvetli yağışa rağmenbelirgin şekilde azalmaz. Yağışlar özellikle siklonun kuzeybatısında yoğundur, çoğu zaman sahil bölgelerinde su baskını ve selleri beraberinde getirirler.

Deniz üzerinde iyi gelişen bir medicane siklonu, uydu görüntülerinde tropikal siklon kuzenleri gibi sirüs bulutundan oluşan bir göze ve simetrik eksenli bir bulut eksenine sahip olabilir. Ancak bir medicane siklonunu bir tropikal siklon yapmayan en önemli özelliklerden birisi, 18 derecenin üstündeki su yüzeyinde de oluşabilmeleridir. Bu farkı biraz daha açıklayacak olursak, akdeniz siklonları oluşurken atmosferin üst katmanlarında soğuk hava kaynağı oluşturan trof (Prof. Dr. Mikdat Kadıoğlu’nun tanımı ile “oluk”) veya üst seviyede alçak basınç merkezine (ULL) ihtiyaç duyarlar. Aşağıdaki ılık deniz suyu ile yukarıdaki soğuk hava kaynağı atmosferik duraysızlık (instability) oluşturur ve bu siklonlar aniden ortaya çıkarlar. Siklon doğup, derinleşerek saatin tersi yönünde dönmeye başladıkça; alttaki ılık havayı devamlı yukarı pompaladığı için zamanla üstündeki havayı merkezinde ılımanlaştırır ve sıcak çekirdekli siklon formunu alır.

Buraya kadar okurken diyebilirsiniz ki Medicane aslında yukarıdaki soğuk ile aşağıdaki göreceli sıcak denizin etkileşimi ile doğmuştu. Siklon yukarıyı ısıtmaya başladı, denizde 26 derecenin altında aşağısı da ılık yukarısı da ılık oldu şimdi nasıl canlı kalıyor ya da daha doğrusu varlığını sürdürebiliyor vs vs. Bunun cevabı şöyle verebiliriz:

Medicane siklonların sıcak çekirdekleri oluştuktan sonra aynen bisikleti havada tutup bedalını çevirdikten sonra boşta dönen arka teker gibidir. Yukarıda soğuk hava kaynağı kalmadığında, bedalı çeviren güç büyük oranda duraysızlık kaybolduğu için bitmiş gibidir. Varlığını daha uzun devam ettirebilmesinin şartı mümkün olduğu kadar kara parçalarından ve özellikle de dağlardan uzak kalmasıdır.
Yok sayılamayacak bir dinamik kuvvetimiz de var. Kutuplara doğru gidildikçe gezegenimizin Coriolis kuvveti artıyor. Yani bu siklon hızla kuzeye hareket etmeye başlarsa dinamik girdap kuvveti ile yapısını koruyabiliyor. Tabii coriolis kuvveti tek başına yetmez, illa ki yine deniz yüzeyinde kalması şart, çünkü bir Medicane siklonu sıcak çekirdeğini tamamen bulduktan sonra istediği kadar kuzeye doğru hızlansın dağlık büyük bir kara yüzeyine çarparsa her türlü telef olur.

Medicane siklonları genellikle 80 – 300 km’lik kilometrelik çapta olsalar da, pek ender olarak 1. kategori kasırga gücüne ulaşabildiklerin Akdeniz Bölgesinde sahil yerleşimleri için ciddi risk oluşturabiliyor.

Medicane siklonlarının yaşam sürelerinin 3 fazı vardır. Bazı medicane siklonları 12-15 saat sürerek tüm faz aşamalarını belirgin olarak geçirmeden dağılabilirken, bazı medicane siklonları 4-6 gün devam edebiliyor.

İlk fazda, siklon çevresinde bol miktarda mezoölçekli yapıda konvektif fırtınalar görülüyor. Şimşek verileri olabildiğince siklon çevresinde yoğun gözleniyor.

İkinci faz durağan faz olarak biliniyor. Siklonun çekirdeğinin ısınmaya ve ısınmaya bağlı olarak şimşek yıldırım yoğunluğunu azalmaya başladığı şiddetli rüzgarın, derinleşmenin ve yağış kuvvetinin artmaya başladığı faz budur. Eğer coğrafik pürüzlerle karşılaşmaz ise siklonun simetrik eksenli ve ortası boş halka biçimi de bu fazda ortaya çıkıyor.

Üçüncü faz ise sistemin siklonun konumunu koruyamadığı, yağış yoğunluğunun azaldığı rüzgarın en şiddetlendiği fazdır. Beafort rüzgar skala kuvveti açık denizde 8-11 civarını bulabilir. Rüzgardan yağmur yağamıyor dedirtebilecek ölü alanlar vardır. Siklon yerinde duramaz ve topaç genellik kuzey yönlerde hızla hareket etmeye başlar. Bu fazdan sonra deniz üzerinde kalma kontrolünü kaybeder, ve siklon karaya çıkar ve aniden söner.

Aşağıda 27 Eylül 2018’de Akdeniz’de ortaya çıkan ve Mora Yarımadası’nın güneyinden sıyırarak geçerken 2. fazda Medicane vasfını yitiren siklona ilişkin verileri görebilirsiniz:

Akdeniz deniz suyu sıcaklıklarının 28 Eylül 2018’deki durumuna göre, siklonun oluştuğu bölgede su yüzeyinde sıcaklık 25 derecenin üstünde olduğu gözlemlenmiş.26 Eylül 2018’de Fransa merkezli yüksek basınç alanının Balkanlardan Akdeniz’e 500 mb seviyesinde -20’lik soğuk havayı (beyaz çizgiler izotermler) indirdiğini ve üst seviyede soğuk çekirdekli alçak basınç oluşturduğunu görülüyor.Yukarıda soğuk hava, ılık denize bu şekilde inerken yer seviyesinde henüz bir alçak basınç yok. 1020 mb dolayında(beyaz çizgiler izobarlar) basınç görülüyor.Ve 24 saat geçmeden Libya’nın hemen kuzeyinde Medicane 1. faz aşamasında ortaya çıkıveriyor.
Aşağıdaki GFS model verisinde ise siklonun soğuk çekirdekli doğup, sıcak çekirdek formuna geçtiğini görüyoruz.